Dil Seçimi
Sepetiniz
Blog
D vitamini eksikliği, günümüzde oldukça yaygın bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Modern yaşamın kapalı mekânlarda geçen ritmi, bu durumun başlıca sebeplerinden biridir. Tıbbi araştırmalar, dünya nüfusunun yaklaşık %40'ında D vitamini eksikliği görüldüğünü ortaya koymaktadır. Risk grupları arasında özellikle kuzey ülkelerinde yaşayanlar, koyu ten rengine sahip bireyler ve yaşlılar ön plana çıkmaktadır. Türkiye özelinde yapılan araştırmalar ise daha çarpıcı sonuçlar sunuyor: nüfusun %70'e varan kısmında D vitamini yetersizliği tespit edilmiştir. Bu yazıda, D vitamini eksikliğinin nedenleri, belirtileri, teşhisi ve tedavisi hakkında detaylı bilgiler bulacaksınız.
D vitamini, vücudumuzun güneş ışığı yardımıyla ürettiği ve belirli gıdalardan aldığımız yağda çözünen bir besin ögesidir. Aslında teknik olarak vitamin olmaktan ziyade, vücutta hormon benzeri işlevler gösteren bir prohormon (hormon öncüsü) olarak kabul edilir. En yaygın iki formu D2 (ergokalsiferol) ve D3 (kolekalsiferol) vitaminleridir. D3, insan vücudunda güneş ışığına maruz kalındığında deride üretilen formdur ve biyolojik aktivitesi daha yüksektir.
D vitamini metabolizması iki aşamalı bir süreçte gerçekleşir. Önce karaciğerde 25-hidroksivitamin D'ye (25(OH)D) dönüşür, ardından böbreklerde 1,25-dihidroksivitamin D (kalsitriol) adı verilen aktif formuna dönüştürülür. Bu aktif form, kalsiyum ve fosfor metabolizmasını düzenleyerek başta kemik sağlığı olmak üzere birçok fizyolojik süreçte kritik rol oynar. Bilimsel literatürde güneş vitamini olarak da anılan D vitamini, vücudumuzun doğal savunma mekanizmalarının sağlıklı işleyişi için vazgeçilmezdir.
D vitamini, vücudumuzda çok sayıda hayati işlevi yerine getirir. En temel görevi, kalsiyum ve fosfor emilimini düzenleyerek kemik mineralizasyonunu (kemiklerin sertleşmesi ve güçlenmesi) sağlamaktır. Araştırmalar, yeterli D vitamini seviyelerinin kemik yoğunluğunu artırdığını ve kemik erimesi riskini azalttığını göstermektedir. D vitamini eksikliği durumunda çocuklarda raşitizm (kemik yumuşaması), yetişkinlerde ise osteomalazi (kemik mineralizasyon bozukluğu) gibi ciddi kemik hastalıkları ortaya çıkabilir.
Bağışıklık sisteminin düzgün çalışmasında da D vitamini kilit rol oynar. Bilimsel çalışmalar, D vitamininin T hücrelerinin (bağışıklık sisteminin önemli hücreleri) aktivasyonunu ve antimikrobiyal peptitlerin (doğal antibiyotik benzeri maddeler) üretimini destekleyerek enfeksiyonlara karşı koruma sağladığını ortaya koymuştur. D vitamini düzeyi yeterli olan kişilerde üst solunum yolu enfeksiyonlarına yakalanma riski daha düşüktür. British Medical Journal'da 2017 yılında yayımlanan bir meta-analiz, D vitamini takviyesinin akut solunum yolu enfeksiyonu riskini %12 oranında azalttığını belgelemiştir.
D vitamini ayrıca kas fonksiyonlarının düzenlenmesi, hücre büyümesinin kontrolü, inflamasyonun (iltihabi süreçlerin) azaltılması ve sinir sistemi sağlığının korunmasında da görev alır. Son dönem araştırmalar, D vitamininin diyabet, kardiyovasküler hastalıklar ve bazı kanser türleri gibi kronik hastalıkların önlenmesinde potansiyel rolü olduğunu göstermektedir. Vücutta neredeyse tüm dokularda D vitamini reseptörleri bulunur ve bu vitamin 200'den fazla genin ekspresyonunu (genlerin aktif hale gelmesi) düzenler. Bu da D vitamininin etki alanının ne kadar geniş olduğunu göstermektedir.
D vitamini eksikliğinin temel nedeni, güneş ışığına yetersiz maruz kalmaktır. Derimiz, güneşin ultraviyole B (UVB) ışınları sayesinde D vitamini üretir. Ancak günümüz yaşam tarzı, insanların kapalı ortamlarda daha fazla vakit geçirmesine neden olmaktadır. Özellikle ofis çalışanları, güneş ışığından yeterince faydalanamamaktadır.
Coğrafi konum ve mevsimsel değişiklikler de D vitamini sentezini önemli ölçüde etkiler. Kuzey enlemlerde yaşayan kişiler, kış aylarında güneş ışınlarının daha az etkili olması nedeniyle D vitamini eksikliği açısından yüksek risk altındadır. 35° kuzey enleminin üzerindeki bölgelerde (Türkiye'nin kuzey kesimleri dahil) Kasım-Mart ayları arasında güneş ışınları, D vitamini sentezi için yeterli UVB ışını içermez. Bunun yanında hava kirliliği, bulutlu hava koşulları ve güneş koruyucu kremlerin kullanımı da derinin D vitamini üretimini azaltabilir. Örneğin, SPF 15 faktörlü bir güneş kremi bile D vitamini üretimini %95 oranında düşürebilmektedir.
Beslenme alışkanlıkları da D vitamini seviyelerini etkileyen önemli faktörlerdendir. D vitamini doğal olarak çok az gıdada bulunur. En zengin kaynakları yağlı balıklar (somon, ton, uskumru), balık yağı, yumurta sarısı, karaciğer ve D vitamini ile zenginleştirilmiş süt ürünleridir. Vejetaryen veya vegan beslenme tarzını benimseyenler, D vitamini açısından zengin hayvansal gıdaları tüketmedikleri için risk altındadır.
Bazı sağlık durumları ve ilaçlar da D vitamini metabolizmasını etkileyebilir. Karaciğer ve böbrek hastalıkları, D vitamininin aktif forma dönüşümünü engelleyebilir. Çölyak hastalığı, Crohn hastalığı gibi emilim bozuklukları olan kişilerde bağırsaklardan D vitamini emilimi azalabilir. Ayrıca, uzun süreli kortikosteroid kullanımı, bazı antiepileptik ilaçlar ve HIV tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar D vitamini metabolizmasını bozabilir.
D vitamini eksikliğinin belirtileri genellikle sinsidir ve yavaş gelişir. Bu nedenle birçok kişi, eksikliğin farkına varmayabilir. En yaygın belirtiler şunlardır:
Çocuklarda D vitamini eksikliği belirtileri biraz daha belirgindir. Raşitizm olarak bilinen bu durum, kemiklerde yumuşama ve deformasyonlara yol açar. Bacaklarda eğrilik (O bacak veya X bacak), kafatasında yumuşama, göğüs kafesinde şekil bozuklukları (güvercin göğsü) ve büyüme geriliği görülebilir.
Yetişkinlerde ise osteomalazi adı verilen kemik yumuşaması gelişebilir. Bu durum, kemik ağrıları, kas güçsüzlüğü ve kırık riskinde artış ile kendini gösterir. Özellikle kalça, omurga ve kaburga kemiklerinde ağrı hissedilir. Merdiven çıkma, yerden bir şey kaldırma gibi günlük aktivitelerde zorluk yaşanabilir.
D vitamini eksikliği, vücutta birçok sistemi etkileyerek çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir:
D vitamini eksikliği toplumun her kesiminde görülebilmekle birlikte, bazı gruplar daha yüksek risk altındadır:
D vitamini eksikliğinin teşhisi, kan testleri aracılığıyla yapılır. En yaygın kullanılan test, kandaki 25-hidroksivitamin D (25(OH)D) seviyesinin ölçülmesidir. Bu form, vücuttaki D vitamini durumunu en iyi yansıtan göstergedir ve D vitamininin karaciğerde metabolize edilmiş halidir.
D vitamini seviyeleri genellikle nanogram/mililitre (ng/ml) veya nanomol/litre (nmol/L) olarak ifade edilir. Uluslararası standartlara göre D vitamini seviyeleri şu şekilde sınıflandırılır:
D vitamini eksikliği şüphesi olan kişilerde, doktor tarafından bu test istenebilir. Özellikle risk grubundaki kişilerin düzenli olarak D vitamini seviyelerini kontrol ettirmeleri önerilir. Bazı durumlarda, D vitamini eksikliğinin kemikler üzerindeki etkisini değerlendirmek için kemik mineral yoğunluğu ölçümü (DEXA taraması) veya kan kalsiyum, fosfor ve paratiroid hormon (PTH) seviyelerinin ölçümü de yapılabilir.
D vitamini eksikliği teşhisi konulan hastalarda, altta yatan nedenleri belirlemek için detaylı bir tıbbi öykü alınması ve fizik muayene yapılması önemlidir. Beslenme alışkanlıkları, güneş ışığına maruz kalma durumu, ilaç kullanımı ve eşlik eden hastalıklar sorgulanmalıdır.
D vitamini eksikliğinin giderilmesi için çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Tedavi planı, eksikliğin şiddetine, hastanın yaşına ve genel sağlık durumuna göre kişiselleştirilmelidir:
D vitamini takviyesi alırken dikkat edilmesi gereken noktalar vardır. Aşırı D vitamini alımı toksisiteye yol açabilir ve hiperkalsemi (kanda kalsiyum yüksekliği), böbrek taşları ve böbrek hasarı gibi ciddi sorunlara neden olabilir. Bu nedenle, yüksek doz D vitamini takviyeleri mutlaka doktor kontrolünde kullanılmalıdır.
Destek
İletişim Kur
